Гулистон_1

1 2 3 4

Саъдии Шерозӣ ва «Гулистон»-и  Ӯ

            Шайх Муслиҳиддин Саъдии Шерозӣ аз ҷумлаи чунин мардони баргузидаи ҷомеаи башарист, ки бо эҷодиёт, таълифот ва таълимоти худ на танҳо барои форсизабонон  хидмати бузурги таърихие кардааст, балки дар пешбурди  тамаддун ва Рушду камоли афкори бадеии ҷаҳонӣ  низ саҳми носутурдание дорад. Афкору оро ва андешаҳои гуманистии  Саъдӣ имрӯз ҳам барои тарбияи маънавии инсоният, пойдор гардондани сулҳ, таъмин нмудани  иттиходу иттифоки  халқу миллатхои саёраи мо хизмат карда истодааст. Шоҳиди барҷастаи ин маънӣ дар пештоқи даромадгоҳи Совети Амнияти  Ташкилоти Давлатҳои Муттаҳида  бо забонҳои  машҳури олам сабт шудани абёти  зерини ҷовидонаи  Саъдӣ  мебошад, ки аз китоби «Гулистон»-и ӯ гирифта  шудааст:

                                    Банӣ одам аъзои якдигаранд,

                                    Ки дар офариниш  зи як гавҳаранд.

                                    Чу узве ба дард оварад рӯзгор,

                                    Дигар узвҳоро намонад қарор.

            Саъдӣ саромад ва устоди ғазали навин буд. Ба ҳамин муносибат муаллифи номаълуме ӯро дар қатори Фирдавсиву Анварӣ пайғамбари назм хондааст:

                                    Дар назм се тан паямбаронанд,

                                    ҳарчанд ки «ло набию баъдӣ»,

                                    Авсофу қасидаю ғазалро

                                    Фирдавсию Анварию Саъдӣ.

            Муаллифи дигаре низ дар бораи Саъдӣ сухан ронда, мавкеъ ва аҳамияти эҷодиёти ӯро аз шаҳомати дастгоҳи атобаки Форс Саъд ибни Зангӣ болотар донистааст:

                                    Номи Саъдӣ дар «Гулистон»-аш

                                    Беҳ зи Саъду саою айвонаш.

            Роҷеъ ба тарҷумаи ҳол ва ҷараёни зиндагии Саъдӣ дар сарчашмаҳои таърихӣ ва тазкираҳо маълумоти пароканда ва хеле ихтилофнок  дучор мешавад. Аз рӯи онҳо барқарор намудани тарҷумаи ҳоли ҳақиқии ӯ бисёр душвор ва ҳатто номумкин аст. Бинобар ин дар ҳалли ин масъала муҳаққиқони саъдишинос асосан ба ахбори осори худи Саъдӣ муроҷиат кардаанд.

            Мувофиқи маълумоти сарчашмаҳо номи пурраи Саъдӣ Мушрифиддин  ибни Муслиҳиддин ибни Абдуллоҳ мебошад. Зодгоҳаш шаҳри Шероз аст, вале соли таввалудаш дар маъхазҳо  ҳар хел нишон дода шудааст. Агар ба ҳисоб гирем, ки Саъдӣ дар байни халқ ба умрдарозӣ маъруф аст, санаи 1184-ро низ метавон ҳамчун соли таввалуди ӯ тахмин кард. Дар сурате, ки соли вафоти ӯ санаи 1292 аст, 108 сол умр диданаш равшан мегардад, ҳарчанд ки дар ин бобат фикрҳои дигар ҳам ҳаст.

            Падари Саъдӣ аз одамони маъруфи Шероз буда, аз рӯи баъзе ишоратҳо дар дастгоҳи ҳукмрони он вақтаи Шероз Саъд ибни Зангӣ хидматеро ҳам дар уҳда доштааст. Вай дар симои фарзанди хурдсолаш осори ақлу заковатро мушоҳида мекард ва ба таълиму тарбияташ ба ҷон мекушад. Ҳамин  тавр, Мушрифиддини хурдсол дар сояи ҳиммату ғамхориҳои падари меҳрубону модари мушфиқ дар мактаб мехонд ва чун ҳама кӯдакон аз баду неки одаму олам хабар надошт. Вале ин хушбахтии кӯдаконаи ӯ дер давом накард, самиму сарди аҷал  ниҳоли умри падари  бузургвори ӯро  аз беху бун барканд. Саъдӣ ятим монд.  Ӯ  вақтҳое, ки дар ҳимояту сарпарастии падар мезист, чигунагии ҳоли тифлони пепадарро намефаҳмид ва дар ин бобат фикр ҳам намекард. Вале чун худаш ятим монд, ба сахтию талхии  танҳоию бекаси  ба зуди  сарфаҳм  рафт.  Ба ҳоли ятими бепадар касе эътибор намедод. Ин барои Мушрифиддини хурдсол, ки дар аҳди падар басо навозишҳо аз хешу бегона дида буд, хеле аламангез буд. Ин аст, ки ӯ вақте ки ӯ ба рушду камол расид, на танҳо худ ба ятимон меҳрубонӣ мекард, балки дигаронро низ ба ин амри савоб даъват менамуд. Дар ин бора ӯ дар боби дуюми маснавии «Бӯстон» чунин навишта аст:

                                    Падармурдаро соя бар сар фикан,

                                    Ғубораш   бияфшону хораш бикан.

                                    Надони, чӣ будаш фурӯ монда сахт?

                                    Бувад тоза бе бех ҳаргиз дарахт?

                                    Чу бинӣ ятиме сарафканда пеш,

                                    Мадеҳ бӯса  бар рӯи фарзанди хеш.

                                    Ятим ар бигиряд, ки нозаш харад?

                                    В-агар хашм гирад, ки бораш барад?

                                    Ало, то нагиряд, ки арши азим

                                    Биларзад ҳаме, чун бигиряд ятим.

                                    Ба раҳмат бикун обаш аз дида пок,

                                    Ба шафқат бияфшонаш аз дида хок.

                                    Агар сояи худ бирафт аз сараш,

                                    Ту дар сояи хештан парвараш.

                                    Ман он гаҳ сари тоҷвар доштам,

                                    Ки сар бар канори падар доштам.

                                    Агар бар вуҷудам нишасти магас,

                                    Парешон шуди хотири чанд кас.

                                    Кунун душманон гар барандам асир,

                                    Набошад кас аз дӯстонам насир.

                                    Маро бошад аз дарди тифлон хабар,

                                    Ки дар тифли аз сар бирафтам падар.

            Саъдӣ баъди хатми мактаб ният дошт, ки таҳсилро дар яке аз мадрасаҳои Шероз давом диҳад. Вале ин кор ба ӯ муяссар нашуд. Дар ин ҳол ӯ ба номи яке аз хоҷагони Шероз, ки падараш низ солҳо дар хидмати ӯ буд, мактубе манзум навишта, арзи садоқат ва хизмат намуд:

                                    Падарам бандаи қадими ту буд,

                                    Умр дар бандагӣ бар сар бурдаст.

                                    Бандазода, ки дар вуҷуд омад,

                                    Ҳам  ба рӯи ту дида бар кардааст.

                                    Хидмати дигаре нахоҳам кард,

                                    Ки маро неъмати ту парвардааст.

            Эҳтимол меравад, ки ин кӯшиши Саъдӣ ҳам бе натиҷа мондааст. Зеро, чунон ки аз байти зерин пайдост, ӯ аз Шероз ва аҳли он ба куллӣ дилгир шуда, майли Бағдод кардааст:

                                    Дилам аз сӯҳбати Шероз ба куллӣ бигирифт,

                                    Вақти он аст, ки пурсӣ хабар аз Бағдодам.